Μερικές κριτικές στην αποεμπορευματοποίηση

Εδώ θα προσπαθήσω να μαζέψω μερικά από τα είδη της κριτικής που έχουν αναπτυχθεί για την απο-εμπορευματοποίηση (α/ε) και μερικές απαντήσεις που έχω πρόχειρες. Για το τι είναι η απο-εμπορευματοποιήση ξεκινείστε από εδώ, και για το τι είναι η εμπορευματοποίηση εδώ.

1. Αποεμπορευματοποίηση δεν είναι να φτιάχνεις σαπούνια

Κι όμως είναι. Είναι επίτηδες κάτι μικρό και ασήμαντο προκειμένου να δείξει το πόσο απλό πράγμα είναι η α/ε και καθόλου μεγαλεπήβολο. Ταυτόχρονα είναι κάτι που σου προσφέρει λίγη μαγεία (με τη μορφή της χημείας) για να καταπολεμήσει την άποψη ότι “εγώ δεν κάνω για αυτά”, “εμένα δεν πιάνουν τα χέρια μου”. Επιπλέον είναι κάτι απτό και φυσικό και χωρίς παραμπέν.

Αλλά ναι, συμφωνώ α/ε δεν είναι ΜΟΝΟ να φτιάχνεις σαπούνια. Δεν έχει καν μόνο να κάνει με το να φτιάχνεις πράγματα. Αυτό είναι μόνο ένα μέρος της διαδικασίας. Η α/ε έχει να κάνει περισσότερο με το πως βλέπεις τον κόσμο, κι εσένα μέσα σε αυτόν. Αλλά το πρόβλημα με αυτή τη φράση είναι πως είναι ασαφής και δεν έχει ΜΟΝΟ ΈΝΑ ζητούμενο (θα το αναλύσω αυτό σε άλλο σημείο κριτικής). Με λίγα λόγια δεν υπάρχει μόνο ένας λόγος για να μπεις στο τρυπάκι της α/ε. Θα ξεκινήσω με ένα παράδειγμα, για να δείξω ότι δεν χρειάζεται απαραίτητα να εμπλέκει απτά πράγματα.

Είναι πέντε φίλοι που μαζεύονται μια φορά τη βδομάδα για να πιούνε μπύρες και να συζητήσουν για το σοσιαλισμό. Αυτό είναι μια όμορφη ανθρώπινη δραστηριότητα. Ας υποθέσουμε λοιπόν πως αυτή η μάζωξη γίνεται σ 'ένα μπαρ. Ας δούμε λοιπόν στον εμπορευματικό κόσμο πόσο κοστίζει/αξίζει αυτή δραστηριότητα. Οι 5 πίνουν 10λίτρα μπύρας τη φορά επί 40 εβδομάδες το μήνα επί 4,5 ευρώ το μπουκάλι (20μπουκάλια) = 3600 ευρώ το χρόνο.

Οι φίλες μας λοιπόν θα πρέπει να βρουν αυτά τα χρήματα προκειμένου να ασκούν το υπέροχο χόμπυ τους. Αν δεν έχουν αυτά τα χρήματα, τέρμα και οι συζητήσεις για το σοσιαλισμό υπό αυτούς τους όρους.

Κάποια στιγμή λοιπόν ο ένας από αυτούς προτείνει στους υπόλοιπους να πάνε σε ένα καφενείο κολεκτίβα να κάνουν τις μαζώξεις τους. Εκεί οι μπύρες κοστίζουν 3 ευρώ η μία οπότε η ετήσια αξία (και το κόστος) της δραστηριότητάς τους πέφτει στα 2400 ευρώ το χρόνο.

Κάποια άλλη μετά σκέφτεται ότι θα μπορούσαν να πηγαίνουν στο πάρκο να κάνουν τις μαζώξεις τους αγοράζοντας μπύρες από το περίπτερο κι έτσι το ετήσιο κόστος-αξία της δραστηριότητας τους πέφτει στα 800 ευρώ το χρόνο (1ευρώ η μπύρα).

Και λίγο αργότερα κάποιος άλλος σκέφτεται ότι μήπως μία φορά κάθε 2μήνες να μαζεύονται στο σπίτι του, να φτιάχνουν τη δική τους μπύρα και να την πίνουν κάθε φορά που μαζεύονται στο πάρκο για να συζητήσουν. Κάπως έτσι η ετήσια αξία-κόστος της δραστηριότητάς τους πέφτει στα 80ευρώ το χρόνο (10σεντς η μπύρα).

Η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι σε όλες τις περιπτώσεις η ίδια. 5 άνθρωποι που μαζεύονται και συζητάνε για το σοσιαλισμό. Το μόνο που αλλάζει κάθε φορά, είναι το εμπορευματικό κόστος/αξία αυτής της δραστηριότητας. Είναι προφανές ότι το πρώτο παράδειγμα είναι πιο εμπορευματοποιημένο από το δεύτερο, το τρίτο παράδειγμα λιγότερο εμπορευματοποιημένο από το πρώτο και το δεύτερο και το τελευταίο είναι το λιγότερο εμπορευματοποιημένο.

Όταν λοιπόν λέμε να αποεμπορευματοποιήσουμε τις ζωές μας, δεν εννοούμε απαραίτητα κάτι περίπλοκο ή δύσκολο. Ούτε σημαίνει ότι αυτές που πήγαν από το πρώτο παράδειγμα στο δεύτερο και έμειναν εκεί είναι χειρότερες από τους άλλους που πήγαν στο τελευταίο παράδειγμα. Αν λοιπόν αποεμπορευματοποιήση για εσένα σημαίνει να μην πηγαίνεις στο galaxy του hilton, αλλά στο galaxy της σταδίου, τότε μια χαρά. Κανείς δεν πρόκειται να σου δώσει ή να σου πάρει το προσκοπικό σηματάκι ή το stamp of approval αν δεν φτάσεις σε ένα προκαθορισμένο όριο.

2. Αν δεν κάνεις το Χ, τότε είσαι φλώρος και δεν είσαι πραγματικά απο-εμπορευματοποιημένος

Αυτό είναι ένα κλασικό επιχείρημα που χρησιμοποιούν κάποιες κατηγορίες ανθρώπων. Οι λόγοι αρκετοί, θα εξηγήσω μερικούς, αλλά όλοι οι λόγοι λένε περισσότερα γιαυτές που εκφέρουν το επιχείρημα παρά γι' αυτές που το δέχονται ως μομφή.

Ο πρώτος κλασικός λόγος είναι το παλιό καλό, όποιος βαριέται να ζυμώσει, 10 μέρες κοσκινίζει. Με λίγα λόγια υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που για τους δικούς τους λόγους, παρότι ενσυνείδητα θεωρούν την α/ε καλή (με την ηθική έννοια) ιδέα, δεν θέλουν να κάνουν κάτι γι' αυτό. Κι έτσι θέτουν συνήθως έναν μακρινό και άπιαστο στόχο για να δικαιολογήσουν στον εαυτό τους γιατί δεν ασχολούνται. Πχ Από τη στιγμή που δεν πας να βόσκεις πρόβατα στο βουνό με τη φλογέρα σου, είσαι εμπορευματοποιημένος και δεν υπάρχει λόγος να κάνεις τίποτα γι'αυτό.

Τον δεύτερο κλασικό λόγο, τον ονόμαζαν στα αριστερά κόμματα σεχταρισμό. Συνήθως συμβαίνει σε ανθρώπους που βρίσκονται σε μικρές ομάδες που τα μέλη τους λίγο πολύ συμφωνούν μεταξύ τους. Είναι μια πολύ συνήθης δυναμική, ότι αφού συμφωνούμε μεταξύ μας θα πρέπει να βρούμε μερικά σημεία διαφωνίας για να πάει παραπέρα η συζήτηση. Και κάπως έτσι καταλήγουν να συζητάνε και να διαφωνούν για το μήκος των φτερών των αγγέλων που έλεγε και ο εκο στο όνομα του ρόδου. Αυτό είναι το ένα πρόβλημα. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι αυτές οι μικρές ομάδες για να διαχωρίσουν εαυτούς από τους υπόλοιπους (γιαυτό έγιναν ομάδα άλλωστε), καταλήγουν σ' έναν ιδιότυπο ελιτισμό, όπου αυτή που δεν αποδέχεται το σημείο της συζήτησης όπου έχουν φτάσει οι υπόλοιποι δεν είναι αρκετά καλή, ή αρκετά ικανή να βρίσκεται στην ομάδα. Και φυσικά αυτό το κριτήριο απευθύνεται και σε όλους τους υπόλοιπους ως όριο εισόδου στη μικρή μας σέχτα.

Όπως είπα και τα δύο είναι ψευδή επιχειρήματα που αφορούν περισσότερο αυτούς που τα εκφέρουν παρά αυτούς στους οποίους απευθύνονται. Στα πλαίσια που η α/ε δεν είναι κάποιο στενό θεσμικό πλαίσιο με κανόνες, αλλά ένας τρόπος για να βλέπεις τον κόσμο, κάνεις δεν μπορεί να ορίσει τι είναι η “πραγματική” α/ε και τι είναι ψευδές και υποκριτικό. Μπορείς να πεις σε κάποιον ότι σύμφωνα με τη δική μου θρησκεία/ομάδα δεν είσαι α/ε, κι αυτό θα είναι αληθές, αλλά αμέσως το επιχείρημα χάνει την ισχύ του από τον adhoc τρόπο που τίθεται.

Μα, θα αναρωτηθεί κάποια, αν δηλαδή εγώ έχω δύο καμαριέρες και τελικά κρατήσω μόνο μία γιατί μου φαίνεται υπερβολικό να έχω δύο, είναι αυτό α/ε? Δυστυχώς ή ευτυχώς ναι είναι. Διότι η α/ε είναι μια πορεία και δεν περιορίζεται από ένα επίπεδο εμπορευματοποίησης και κάτω. Άλλωστε με τον ίδιο καγχασμό που θα αντιμετωπίσεις την έχουσα δύο καμαριέρες θα μπορούσε να σε αντιμετωπίσει κι εσένα ένας ινδός επειδή αποφάσισες να φτιάχνεις το δικό σου σαπούνι.

Μπορεί μια ομάδα ανθρώπων, όπως πχ η κολεκτίβα του γκαβακλάν να αποφασίσει ότι δεν θέλει να συνεργάζεται με παραγωγούς ή κολεκτίβες που γι' αυτούς χρησιμοποιούν υποκριτικά το σηματάκι της α/ε και στην ουσία είναι κανονικές επιχειρήσεις με έναν μανδύα. Αυτό είναι απολύτως θεμιτό, αλλά αυτό δεν ορίζει το πόσο πραγματική ή όχι είναι η α/ε, αλλά το πως θέλει να παίζει το παιχνίδι ένας συγκεκριμένος κύκλος ανθρώπων και κολεκτίβων.

Θα έχει αυτό προβλήματα? Να μπορεί να έχει, αλλά είναι τόσο μακρινά και αφορούν το σημείο εκείνο που το πρότζεκτ έχει γίνει τόσο επιτυχημένο που θα μπορούσαμε να τα συζητήσουμε τότε. Και τα προβλήματα αυτά δεν θα αφορούν τους πάντες. Καθώς η α/ε δεν βασίζεται σε μια κεντρική αρχή που την ορίζει και την κατευθυνεί, και μπορεί να εφαρμοστεί και από την κάθε μία μας ξεχωριστά και κατά μόνας (αλλά έχει περισσότερη πλάκα όταν την μοιράζεσαι με άλλους, όπως σχεδόν κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα), τα παρακλάδια της είναι αμέτρητα.

Σαφώς μπορεί κάποια στιγμή να εμφανιστούν οι μπολσεβίκοι της α/ε και να αρχίσουν να σφάζουν οποιονδήποτε δεν συμφωνεί με τη δική τους εκδοχή της α/ε, αλλά αυτό πρέπει να παραδεχθούμε ότι είναι ένα μακρινό ενδεχόμενο για να αρχίσουμε να το σκεφτόμαστε από τώρα :)

3. Αν δεν είσαι στην α/ε για τους Χ λόγους τότε δεν είσαι στην α/ε

Είναι το ίδιο επιχείρημα με το παραπάνω αλλά έχοντας επεκταθεί στο σκέλος της ηθικής φιλοσοφίας. Η μείωση της εξάρτησής μας από την εμπορευματοποιημένη δραστηριότητα δεν έχει τη βάση της σε ένα και μόνο λόγο. Άλλοι θέλουν να το κάνουν για λόγους οικολογίας, άλλες για λόγους υγείας, κάποιοι τρίτοι γιατί τους αρέσει να είναι επικούριοι και κάποιοι άλλοι γιατί δεν γουστάρουν τον καπιταλισμό. Κάποιοι γιατί είναι απλά φτωχοί και δεν θέλουν να είναι και δυστυχισμένοι. Κάποιες γιατί είναι μεγάλες τεμπέλες και προτιμούν να βλέπουν το κύμα να σκάει από τη φάτσα της αφεντικίνας τους. Κάποιοι ακόμα γιατί δεν θέλουν να εκμεταλλεύονται άλλους άνθρωπους και κάποιοι τελευταίοι για έναν λόγο που δεν έχω σκεφτεί.

4. Δεν θέλω να μπω στο τριπάκι της α/ε γιατί δεν με συμφέρει, γιατί δεν μου αρέσει, γιατί...

Συγχαρητήρια. Στα πλαίσια που η α/ε έχει ως βάση της μερικές μορφές ηθικής φιλοσοφίας και οπτικής του κόσμου, αν εσείς δεν θέλετε να ακολουθήσετε έναν τέτοιο δρόμο είστε ελεύθεροι να το πράξετε. Αλλά τότε γιατί είστε εδώ και διαβάζετε αυτό το κείμενο? Αν το κάνετε για να συγχαρείτε τον εαυτό σας για το πόσο γαμάτες είστε, απλά αδειάστε μας τη γωνιά. Αλλιώς μάλλον κάτι σας τριβελίζει και σας τραβάει από το μανίκι. Ίσως η χαρά που δεν παίρνετε από μια καθόλα συμφέρουσα εγχρήματα εργασία (το λέμε και αποξένωση).

5. Η α/ε δεν είναι εφικτή να γίνει γιατί η θρησκεία που ακολουθώ λέει ότι δεν γίνεται.

Τότε η θρησκεία σας λέει μαλακίες. Το παράδειγμα που έδωσα παραπάνω δείχνει ξεκάθαρα πως όχι μόνο η α/ε δεν είναι κάτι μακρινό, αλλά είναι κάτι που οι άνθρωποι κάνουν συνεχώς ακόμα κι όταν δεν το ονομάζουν έτσι. Οι ζωές των ανθρώπων στα χωριά είναι λιγότερο εμπορευματοποιημένες από αυτές των ανθρώπων στις πόλεις. Γι' αυτό κι όταν κατέρρεε η εμπορευματική οικονομία (όπως το 1941 στην αθήνα), οι άνθρωποι προσπάθησαν να πάνε στα χωριά. Όπως είπε κι ένας φίλος μου, εμείς στην εποχή μου το λέγαμε πανκ και δεν εννοούσε τις παραμάνες και τις ροχάλες στις συναυλίες.

6. Η α/ε δεν μπορεί να εφαρμοστεί καθολικά ή να γίνει scale up

Για το καθολικά δεν με ενδιαφέρει να μιλήσω, γιατί δεν γνωρίζω και δεν ξέρω και κάποιον που μπορεί να μας πει ότι γνωρίζει. Το βασικό που μπορώ να πω γι' αυτό όμως, είναι ότι η α/ε (σε αντίθεση με πολλές άλλες θεωρίες) δεν χρειάζεται να εφαρμοστεί καθολικά για να δουλέψει. Ίσα ίσα τα βασικά της στοιχεία αφορούν εμάς και τους ανθρώπους γύρω μας, το κομμάτι του κόσμου που μπορούμε να αλλάξουμε δηλαδή και μας ακουμπά. Ναι όσο αυτό απλώνεται, τόσο καλύτερα, αλλά πουθενά δεν επιζητά μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων, ή μια κρίσιμη συγκέντρωση α/ε αγαθών και υπηρεσιών. Ας μην ξεχνάμε πως η γιαγιά που σου φέρνει μια σαλάτα από τον κήπο της, σου προσφέρει μια α/ε σαλάτα κι ας μην το ονόμασε ποτέ έτσι.

Οπότε όχι δεν χρειάζεται να περιμένουμε τον σοσιαλισμό, αλλά ούτε μπορώ να σας υποσχεθώ ότι η α/ε θα φέρει το σοσιαλισμό, όπως δεν μπορώ να σας υποσχεθώ ότι θα φέρει τη δευτέρα παρουσία. Γιατί η α/ε αφορά κυρίως το ΤΩΡΑ. Τις ζωές μας στο σήμερα. Ναι μπορεί και είναι εξαιρετικά πιθανό να έχει αντίκτυπο στο αύριο, αλλά δεν το χρειάζεται, ούτε το απαιτεί για να λειτουργήσει.

Τώρα πάμε στο πιο περιορισμένο αυτού του επιχειρήματος που είναι το scale up. Τι σημαίνει αρχικά scale up? Αν μπορεί η α/ε να εφαρμοστεί οριζόντια από πολλούς ανθρώπους? Ναι μπορεί. Φαντάζομαι θα γεμίσουν τα παρκάκια με μπυροπότες που συζητάνε για το σοσιαλισμό, αλλά αυτό είναι ένα πρόβλημα που λύνεται εύκολα με περισσότερα παρκάκια ή την επέκταση της δραστηριότητας στο τοπικό αλσήλιο κλπ . Με 15.000χλμ ακτών νομίζω η ελλάδα δεν έχει μεγάλο πρόβλημα scaling up.

Μπορεί η α/ε να εφαρμοστεί παντού? Ναι μπορεί αλλά δεν ξέρω μέχρι πιο επίπεδο. Γιατί αυτό είναι ένα ερώτημα που παραμένει πάντα δυναμικό. Για παράδειγμα μπορούμε να φτιάξουμε ένα πιο α/ε αυτοκίνητο σε σχέση με αυτά που αγοράζουμε σήμερα? Η απάντηση είναι φυσικά και ναι και υπάρχουν στο ίντερνετ μισή ντουζίνα από δαύτα. Είναι εύκολο? Εξαρτάται ποιος το κάνει αυτό. Και εξαρτάται από το βαθμό της ανάπτυξης ενός τέτοιου πρότζεκτ. Θα είναι τόσο καλό όσο το αγοραστό? Κι εδώ η απάντηση ποικίλει και δεν χρειάζεται να είναι μία. Διότι για αρχή το τι σημαίνει καλό δεν είναι σαφές. Ή για την ακρίβεια το μάρκετινγκ προσπαθεί να το κάνει σαφές στα σημεία που το συμφέρει. Άρα καλό είναι όταν κάνουμε τόσο γενικές ερωτήσεις να μην περιμένουμε απαραίτητα ειδικές απαντήσεις.

Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι το φορητό open hardware vaporizer που φτιάξαμε με τους φίλους μου είναι εξίσου καλό με τα αντίστοιχα που κοστίζουν 200 και 300 και 400 ευρώ. Πριν 3 μήνες λοιπόν δεν ήταν κάτι εφικτό ή προσβάσιμο, τώρα όμως είναι. Όπως επίσης μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι ο νέος 3d printer που έφτιαξα (mendel90) είναι καλύτερος από τα περισσότερα έτοιμα μοντέλα που κυκλοφορούν στην αγορά. Και ο παλιότερος που είχα φτιάξει (prusa 2) συνεχίζει να είναι καλύτερος από τα περισσότερα μοντέλα στην αγορά. Διότι ο στόχος των περισσότερων μοντέλων στην αγορά είναι να προσφέρουν ένα προϊόν όχι μια ποιότητα. Αλλά δεν μπορώ να σας πω, εάν ένα αυτοκίνητο μπορεί να γίνει όσο καλό όσο το Χ. Γιατί δεν ξέρω τόσα πολλά από αυτοκίνητα και γιατί στο συγκεκριμένο τομέα οι open hardware πρωτοβουλίες δεν έχουν καταφέρει να πάνε τόσο μακριά όσο το 3d printing.

Η απάντηση λοιπόν είναι περισσότερο yes it can, but no its not for granted. Αν όμως εδώ πεταχτεί κάποιος και πει ότι από τη στιγμή που δεν μπορούμε αύριο να φτιάξουμε έναν open hardware μαγνητικό τομογράφο, τότε η α/ε δεν μπορεί να γίνει scale up, τότε η περίπτωσή του πέφτει στο επιχείρημα 2.

Με λίγα λόγια μπορείς πράγματι να χτυπήσεις σ' έναν τοίχο και να πεις, οκ την έφτιαξα τη φάρμα που παράγει σκουλικοκάτουρο για λίπασμα, αλλά τελικά δεν μπόρεσα να καταφέρω να την κάνω και ενεργειακά αυτόνομη που ήθελα και χρειάζομαι και 5000KWh το χρόνο από τη δεή. Μπορεί λοιπόν αυτό το όριο να είναι σκληρό κάποιες φορές και να μην μπορεί να ξεπεραστεί, αλλά μπορεί και άλλες όχι. Όπως κι αν έχει αυτό δεν σημαίνει ότι επειδή δεν έφτασες να είσαι πλήρως απο-εμπορευματοποιημένος στο αζωτούχο σου λίπασμα, είναι κακό που είσαι μόλις 80%.

Μπορεί σε 5 χρόνια να τα καταφέρεις ή να μην τα καταφέρεις και ποτέ. Το σημαντικό είναι ότι όλα αυτά τα οφέλη από το 80% τα έχεις καταφέρει ήδη . Στο παράδειγμα με τις φίλες και τις μπύρες, μπορεί πράγματι να πρέπει να αγοράσουν 200 μπουκάλια από την αγορά προκειμένου να γεμίζουν τη σπιτική τους μπύρα. Αλλά η ανθρώπινη δραστηριότητά τους θα είναι σαφώς πιο α/ε από αυτή του να πήγαιναν στο galaxy.

7. H α/ε μειώνει την παραγωγικότητα ή συνολικά το efficiency

Εδώ λοιπόν έχουμε το εξής πρόβλημα. Πώς ορίζουμε το efficiency. Στον κόσμο που ζούμε το ορίζουμε χρησιμοποιώντας το μηχανισμό των τιμών. Σε αυτό λοιπόν το επίπεδο η α/ε είναι ΠΑΝΤΑ πιο efficient γιατί χρειάζεται μικρότερη χρηματική εισροή από τον ίδιο τον ορισμό της α/ε. Όσο πιο μικρή η εγχρήματη αξία/κοστος μιας δραστηριότητας, τόσο μεγαλύτερο το επίπεδο α/ε που επιτυγχάνεις. Κι αυτό είναι το βασικό feature που κάνει την α/ε τόσο καπιταλιστικά συμβατή.

Γιατί συμβαίνει αυτό? Διότι η α/ε αρχίζει και συμπεριφέρεται σε διάφορα κομμάτια του κόστους ως externalities. Με λίγα λόγια τα πετάει έξω από την εξίσωση. Όταν επισκευάζετε το ποδήλατο του φίλου σας δεν το ονομάζετε εργατοώρες, το ονομάζετε χόμπυ. Όταν πηγαίνετε τα παιδιά σας στο πάρκο, δεν το ονομάζετε babysitting, το ονομάζετε χαρά. Το ίδιο ισχύει και όταν φτιάχνετε σαπούνια ή 3d printers ή μπύρα.

Αλλά φυσικά ο μηχανισμός των τιμών έχουμε συμφωνήσει ότι δεν είναι απαραίτητα ο βέλτιστος τρόπος να ορίζουμε το efficiency, δηλαδή την αποδοτικότητα. Και εδώ μπαίνεις αμέσως σ' έναν βάλτο από τον οποίο δύσκολα μπορείς να βγεις και ο οποίος είναι τόσο μεγάλος όσο και οι ηθικές φιλοσοφίες που τριγυρίζουν την α/ε. Γιατί νομίζετε ότι στον καπιταλισμό αποφάσισαν να ασχολούνται μόνο με τις τιμές, όταν μιλούσαν για κόστος? Γιατί όλα τα υπόλοιπα ήταν εξαιρετικά δύσκολα και υποκειμενικά. Ας προσπαθήσουμε λίγο όμως.

Ένας τρόπος που αγαπώ είναι να μετρήσεις το χρόνο που χρειάστηκε για να γίνει πραγματοποιηθεί αυτή η δραστηριότητα. Προσωπικό χρόνο ή συνολικό χρόνο. Και τα πράγματα δεν είναι εύκολα διότι τα περισσότερα προϊόντα δεν μετριούνται με βάση το χρόνο που χρειάζονται για να παρχθούν, άρα στοιχεία δεν υπάρχουν. Θα πάρω όμως ένα ακραίο παράδειγμα κατά μου.

Ας υποθέσουμε πως θέλω να φτιάξω ένα κουτάκι στο 3d printer και να πάω να αγοράσω αυτό το κουτάκι από το euro shop της γειτονιάς. Και θα αφήσω απέξω για λόγους ευκολίας το κεφαλαιουχικό κόστος. Δηλαδή το πόσες ώρες χρειάστηκε το 3d printer για να φτιαχθεί, πόσες ώρες χρειάστηκε για να φτιαχθεί το εργοστάσιο πλαστικών, το αεροπλάνο που μετέφερε το κουτάκι από την κίνα, το φορτηγό που το έφερε στο μαγαζί κλπ. Με λίγα λόγια κάνω την περίπτωση ακόμα πιο δύσκολη για το επιχείρημά μου. Είναι προφανές πως εμένα θα μου πάρει περί τις 2-3 ώρες να σχεδιάσω και να φτιάξω αυτό το κουτάκι. Αντίστοιχα θα μου πάρει μόλις 20 λεπτά να πάω στο μαγαζί να το αγοράσω. Αλλά αν μείνουμε εκεί απλά έχουμε θεωρήσει ως externalities (ως παράγοντες που δεν μετράμε) και όλες τις εργατοώρες που χρειάστηκαν προκειμένου να φτιαχθεί το κουτί, να συσκευαστεί το κουτί, να μεταφερθεί το κουτί, να τοποθετηθεί στο ράφι μαζί με δεκάδες άλλα κουτιά και να περιμένει σαν το μικρό μολυβδένιο στρατιωτάκι να πουληθεί, με λίγα λόγια πρέπει να μετρήσουμε και τις εργατοώρες των υπαλλήλων που δουλεύουν στο euroshop.

Ταυτόχρονα θα πρέπει να μετρήσουμε το χρόνο που χρειάστηκα μέχρι να εντοπίσω αυτό το κουτάκι διότι μπορεί τις διαστάσεις που ήθελα να μην τις είχε το κοντινό euroshop και να έπρεπε να το παραγγείλω από το ίντερνετ, κάτι που προσθέτει ακόμα περισσότερο στο κόστος του χρόνου.

Εδώ λοιπόν έχουμε έναν τεράστιο και πολύ περίπλοκο υπολογισμό, το αποτέλεσμα του οποίου δεν είναι ακριβώς σίγουρο ότι θα είναι κατά μου. Το συνηθισμένο είναι να θεωρούμε ένα σωρό εργατοώρες externalities γιατί δεν είναι οι δικές μας εργατοώρες. Το επίσης συνηθισμένο είναι να θεωρούμε πως ο,τιδήποτε μαζικά παραγόμενο είναι φθηνότερο σε εργατοώρες από ό,τιδήποτε φτιάχνεται με το κομμάτι. Κι αυτό είναι σε γενικές γραμμές μια αυθαίρετη παραδοχή.

Η παραδοχή αυτή βασίζεται στο εντελώς θεωρητικό κατασκεύασμα της σημειακότητας. Αν είχαμε ένα εργοστάσιο με πλαστικά και έναν techiechan μ' ένα 3d printer στο ίδιο σημείο και το μεν παρήγαγε 10.000 κουτάκια την ημέρα και ο δε παρήγαγε 5 κουτάκια την ημέρα και ο πελάτης ερχόταν στα διπλανά μας εργοστάσια να αγοράσει ένα κουτί, είναι προφανές ότι το κόστος του techiechan σε εργατοώρες/ανά κουτί θα ήταν πολλαπλάσιο από του εργοστασίου. Τι να κάνουμε όμως που όλο αυτό δεν ισχύει παρά στην φαντασίωση των οικονομολόγων.

Τα μαζικά παραγώμενα apple δεν κοστίζουν λιγότερο σε εργατοώρες, από έναν υπολογιστή που ο frantan θα φτιάξει από τα διάφορα σκουπίδια που μάζεψε. Και το ίδιο ισχύει και για ένα σωρό άλλα πράγματα.

Και φυσικά ο υπολογισμός σε εργαοώρες αποκρύπτεί άλλες πτυχές όπως η ποιότητα, ή επιθυμητότητα, ή ακόμα ακόμα και η μαστοριά. Μπορεί να ερίσει κάποιος ότι το να πάμε στο ΙΚΕΑ να πάρουμε τον πάγκο της κουζίνας που φτιάξαμε στο σπίτι των φίλων μου θα μας κόστιζε λιγότερο χρόνο και ίσως και λιγότερα χρήματα απ' ότι να το φτιάξουμε και να το μπογιατίσουμε μόνοι μας. Αλλά πως ακριβώς προσμετράς τη χαρά που πήραμε φτιάχνοντας το, τις μαλακίες που ανταλλάξαμε για το αναρχικό κίνημα και το φαγητό που μοιραστήκαμε? Πώς ακριβώς υπολογίζεις την περηφάνια που θα νιώσεις όταν θα κόβεις τα καροτάκια σου στον πάγκο και το γκομενάκι από δίπλα θα σου πει τι όμορφος που είναι γιατί δεν θα είναι ο εξακοσιοστός τριακοστός δεύτερος πάγκος ΙΚΕΑ που θα βλέπει στη ζωή του?

Με λίγα λόγια το efficiency είναι κάτι που πρέπει να το μετρήσεις ή με βάση την απόλυτη εγχρήματη τιμή ή με βάση έναν σωρό άλλους παράγοντες που είναι σημαντικοί για εσένα, αλλά που τελικά διαχέονται τόσο σε πλάτος όσο και βάθος που κάνουν τον κάθε υπολογισμό μια λίγο πολύ μη μετρήσιμη υπόθεση. Όταν μεταφέρω νερό από τον καταρράκτη στην ιταλία, θέλω να το κάνω με τον λιγότερο δυνατό κόπο για τους μυς μου που να κοστίζει όμως εξίσου σχεδόν τίποτα. Κι έτσι έφτιαξα μια τρόμπα με μια μπαταρία αυτοκινήτου κι ένα μικρό υδρο-ηλεκτρικό από ρόδες ποδηλάτου. Είμαι σίγουρη πως οι μισοί από αυτούς που μετέφεραν το νερό, δεν τους πείραζε ή και τους άρεσε να κουράζουν τους μυς τους (διότι το λέμε και γυμναστική). Και πως μπορώ να τους ψέξω όταν κι εγώ η ίδια, όταν πηδιέμαι δεν με πειράζει καθόλου να κουράζω και να καταπονώ τους μυς μου?

Αν το επιχείρημα του efficiency ήταν σημαντικό για τις κοινωνίες μας, δεν θα περνούσαμε οι περισσότεροι τόσο χρόνο κάνοντας άχρηστες δουλειές και περιφερόμενοι ασκόπως. Όταν λέμε ότι θέλουμε να γλυτώσουμε χρόνο από μια δραστηριότητα, τότε είναι σημαντικό να απαντήσουμε, τι θέλουμε να κάνουμε με αυτόν τον χρόνο που θα γλυτώσουμε. Για να ξαναγυρίσω στο παράδειγμα του πάγκου κουζίνας και της βαμμένης ντουλάπας, η επίσκεψη στο ικεα θα μου γλύτωνε μερικές ώρες αλλά προτιμώ να βάφω ντουλάπες ή να περιφέρομαι στους διαδρόμους του ΙΚΕΑ?

8. Η α/ε θα γονατίσει την οικονομία

Αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια. Η α/ε από την φύση που είναι δομημένη, θα μειώνει συνεχώς το ΑΕΠ και την αξία των πραγμάτων. Από άποψη ΑΕΠ μιλώντας όσο περισσότερο προχωράμε στην α/ε τόσο περισσότερο αυτό θα πέφτει. Το γιατί μπορείτε να το δείτε και στο παράδειγμα που έγραψα. Οι φίλοι μας, με κάθε βήμα που κάνουν μειώνουν όλο και περισσότερο την εγχρήματη ποσότητα που χρειάζεται η δραστηριότητά τους.

Αλλά αυτό δεν είναι τελικά τόσο κακό διότι παρότι η αξία της δραστηριότητας που περιέγραψα πέφτει κατακόρυφα από τα 3600ευρώ στα 80, η ίδια η δραστηριότητα παραμένει. Αυτό είναι που στην ουσία εννοούμε, όταν λέμε απο-ανάπτυξη.

Γι' αυτό και όταν διαβάζετε σε κάποιο πονηρό ριπόρτ για όλα αυτά τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που ζούνε με λιγότερο από 1 δολάριο τη μέρα, θα πρέπει πριν τους λυπηθείτε για τη φτώχια τους να αναρωτηθείτε πόσα χρήματα χρειάζονται για να ζήσουν. Το να ζεις με ένα δολάριο τη μέρα στην αθήνα είναι πρακτικά αδύνατο, αλλά δεν ισχύει απαραίτητα το ίδιο και για ένα χωριό του βιετνάμ.

9. Την α/ε θα την γονατίσουν τα συμφέροντα, ο καπιταλισμός, το υπάρχων, τα ζόμπι

Όλα τα παραπάνω είναι πιθανά και από την αρχή επαναλαμβάνω ότι η α/ε ευδοκιμεί με μια φιλική ή μια ουδέτερη κυβέρνηση. Όμως ακριβώς επειδή ο τρόπος που λειτουργεί η α/ε στο πρακτικό επίπεδο είναι κοντινός με τον τρόπο που σκέφτεται ο καπιταλισμός (δηλαδή την εγχρήματη αξία), και ταυτόχρονα η α/ε μπορεί να εφαρμοστεί σε τόσο προσωπικό επίπεδο, είναι πολύ δύσκολο να τη διαχωρίσεις από την νορμάλ καπιταλιστική διαδικασία.

Φυσικά υπάρχουν ιστορικά παραδείγματα στις αποικίες κυρίως, όπου οι καλοί λευκοί πολιτισμένοι άποικοι προσπαθούσαν βιαίως να εμπορευματοποιήσουν τις δραστηριότητες των αράπηδων ιθαγενών, με λίγα λόγια τους έκοβαν τα φρουτόδεντρα ή τους έβαζαν έναν φόρο στις καλύβες τους προκειμένου να τους αναγκάσουν να πάνε να δουλέψουν για χρήματα κι όχι για την διαβίωσή τους. Υπάρχουν και πιο πρόσφατα παραδείγματα όπως όταν στη ν.αμερική (νομίζω στη βολιβία πριν τον μοράλες), είχαν προσπαθήσει να απαγορέψουν τη συλλογή βρόχινου νερού στις σκεπές, προκειμένου να αυξήσουν τις πωλήσεις της πρόσφατα ιδιωτικοποιημένης εταιρίας υδάτων.

Και υπάρχουν και πολλά παραδείγματα από τον δικό μας κόσμο, όπου τον ρόλο των αράπηδων παίζουμε εμείς. Οι πατέντες στο software, τα πνευματικά δικαιώματα και ένα σωρό άλλες πρωτοβουλίες βρίσκονται σε αυτή τη γραμμή της περαιτέρω εμπορευματοποίησης.

Αυτά είναι τα κακά νέα. Τα καλά νέα είναι ότι παρά την προσπάθεια ποινικοποίησης του να κατεβάζεις μουσική ή ταινίες χωρίς να πληρώσεις, ο κόσμος συνεχίζει να το κάνει μαζικά, τόσο μαζικά που στην ουσία η απαγόρευση είναι κενή περιεχομένου. Κι αυτό δείχνει και τα όρια τέτοιων προσπαθειών.

Ναι είναι μια μάχη που δίνεται συνεχώς, αλλά στην ουσία είναι τόσο ευρύ το πεδίο της α/ε που ο πόλεμος δεν σε εμποδίζει να απλωθείς όπου εσύ θέλεις. Ναι μπορούμε να εξετάσουμε το θεωρητικό ενδεχόμενο να απαγορευτεί να κάθεσαι στα παρκάκια και τα αλσήλια, αλλά αυτή τη στιγμή δεν έχει νόημα να το κάνουμε. Πρώτον γιατί δεν έχει απαγορευθεί και δεύτερον διότι αν φτάσουμε στο σημείο να απαγορευθεί, τότε τα προβλήματα που θα έχουμε από την απονονιμοποιήση της εξουσίας θα είναι πολύ μεγαλύτερα από το απλό πικνικ.