Off the grid (ζώντας εκτός δικτύων)

Η ζωή εκτός δικτύων είναι μια πρόταση αρκετά δύσκολη στην πραγματοποίηση της και απαιτεί τις περισσότερες φορές μεγάλες αλλαγές στον τρόπο ζωής την ίδια στιγμή που υπάρχουν ταυτόχρονα σημαντικές (και ακριβές) τεχνικές προκλήσεις.

Όμως η δυσκολία του εγχειρήματος, δεν σημαίνει ότι κάποιος πρέπει σώνει και καλά να πετάξει το γάντι και να αποδεχτεί το status quo. Μεταξύ του ζω παντελώς εκτός δικτύων και ζω εντελώς εξαρτημένη από τα δίκτυα υπάρχουν εκατοντάδες ενδιάμεσες καταστάσεις μερικές από τις οποίες θα εξετάσουμε στο παρόν κείμενο. Ακριβώς επειδή η ζωή εκτός δικτύων απαιτεί ιδιαίτερες θυσίες και κόστη, υπάρχει η τάση να υιοθετείται από ανθρώπους που επιθυμούν δραματικές αλλαγές στον τρόπο ζωής τους. Αυτός ο ευαγγελικός ζήλος μεταφέρεται πολύ συχνά και σε αυτούς που πιστεύουν ότι κάθε προσπάθεια είναι μάταιη και άρα οτιδήποτε δεν αποτελεί μια παραλλαγή της παράστασης το μικρό σπίτι στο λιβάδι συναντά τον ροβινσόνα κρούσο, τείνει να απορρίπτεται ως ανεπαρκής ή ψεύτικη. Ένα από τα βασικά μοτίβα της α/ε, έτσι όπως την φαντασιώνεται η δικτάτωρ, είναι ακριβώς αυτή η ενδιάμεση κατάσταση που οι δύο πλευρές απορρίπτουν. Μεταξύ του πάω στον χόντο και αγοράζω shower gel loreal με άρωμα καλοκαιριού και χρησιμοποιώ χειροποίητο σαπούνι για τα πάντα, υπάρχουν πολλές ενδιάμεσες αποχρώσεις τις οποίες μπορούμε να υιοθετήσουμε. Ο στόχος άλλωστε είναι η καλή ζωή εκτός ενός συστήματος που δεν μπορούμε να ελέγξουμε κι όχι μια κάποια ευαγγελική καθαρότητα. Το ίδιο μοτίβο θα κρατήσουμε και στο θέμα των δικτύων εξετάζοντας τι είναι εύκολο και εφικτό και κοστολογικά συμφέρον σε κάθε περίπτωση.

Ενέργεια

Η ενέργεια αποτελεί μία από τις πολύ σημαντικές εξαρτήσεις των ανθρώπων από τα δίκτυα κι ένα από τα κομβικά σημεία ελέγχου. Το πόσο κομβική είναι μπορείτε να το δείτε από τις τιμές που πληρώνετε για πετρέλαιο, και για ρεύμα και τόσο σκληρά "φορολογούνται". Τόσο από το κράτος όσο και από τις εταιρίες που ελέγχουν τα δίκτυα. Για λόγους κατηγοριοποίησης Θα την χωρίσουμε χοντρικά σε ηλεκτρική και θερμική. Πολύ συχνά μπλέκονται μεταξύ τους -όταν ανάβουμε τον θερμοσίφωνα πχ χρησιμοποιούμε ηλεκτρική ενέργεια για να την μετατρέψουμε σε θερμική- αλλά καλό θα ήταν να τις διαχωρίσουμε καθώς

θερμική

Ας ξεκινήσουμε από το σπίτι. Οι ανάγκες θέρμανσης ενός χώρου αποτελούν (σε KW) τον μεγαλύτερο καταναλωτή ενέργειας. Τα τελευταία χρόνια για λόγους τόσο οικονομίας, όσο και πράσινων αντιλήψεων έχουν γίνει αρκετά βήματα στον τομέα της απεξάρτησης των σπιτιών από τα δίκτυα. Τόσο παθητικά όπως καλύτερες μονώσεις και μεγαλύτερο εύρος ανεκτών θερμοκρασιών, όσο και ενεργητικά όπως είναι η προσθήκη καυστήρων ξύλου κλπ. Κι αυτή η αλλαγή, ανεξάρτητα από το πόσα προβλήματα δημιουργεί, ειδικά όταν χρησιμοποιείται με προβληματικούς τρόπους αποτελεί ένα καλό παράδειγμα που δείχνει πόσο εφικτές είναι οι αλλαγές από τη μία και πόσο ευάλωτοι είμαστε απέναντι σε αυτούς που ελέγχουν τα δίκτυα.

Κι εδώ αξίζει να δώσουμε ένα παράδειγμα περί εξάρτησης και δικτύων. Τα τελευταία 10 χρόνια πολλά σπίτια και πολυκατοικίες μετέτρεψαν τους καυστήρες τους από πετρελαίου σε φυσικού αερίου. Αυτή η κίνηση είχε στόχο να εκμεταλλευτεί τις χαμηλότερες τιμές και την ευκολία του φυσικού αερίου σε σχέση με τους παραδοσιακούς καυστήρες πετρελαίου. Ταυτόχρονα το φυσικό αέριο καίγεται πιο αποτελεσματικά με αποτέλεσμα λιγότερους ρύπους. Πολύ όμορφα όλα αυτά με ένα μικρό πρόβλημα. Το δίκτυο αερίου και η εκμετάλλευσή του αποτελεί ένα μονοπώλιο που θέτει αυθαίρετα τις τιμές του. Ναι τον πρώτο καιρό είχε μια πολιτική χαμηλότερων τιμών για να προσελκύσει πελάτες αλλά γρήγορα -όπως συμβαίνει με τα μονοπώλια- αποφάσισε πως μπορεί να βγάλει περισσότερα κέρδη. Άλλωστε οι τιμές φυσικού αερίου που πληρώνουμε στην ελλάδα να είναι από τις υψηλότερες της ευρώπης.

Γιαυτό και από άποψη α/ε, ενώ ο γενικός κανόνας που λέει, όσο πιο φθηνό τόσο λιγότερο εμπορευματοποιημένο είναι ένα προϊόν ισχύει, θα πρέπει να εξετάζουμε ταυτόχρονα και πόσο προσβάσιμο είναι αυτό το προϊόν, ποια είναι τα ευάλωτα σημεία κλπ κλπ.

Για ανθρώπους που ζούνε στην επαρχία, οι καυστήρες θέρμανσης ξύλου (πρωτογενώς ή δευτερογενώς δηλαδή καλοριφέρ), είναι από παλιά η πιο λογική και απλή λύση. Οι εναλλακτες θερμότητας που χρησιμοποιούν τη θερμοκρασία του εδάφους, θέλει περισσότερη εργασία στην αρχική εγκατάσταση, αλλά αποτελεί μια πάμφθηνη λύση στη χρήση. Το ίδιο ισχύει για τη μόνωση. όπως και για τη θέρμανση απο την αποσύνθεση της βιομάζας.

Για το ζεστό νερό, όταν μιλάμε για την ελλάδα, η μη χρήση ηλιακού θερμοσίφωνα, όπου είναι εφικτή η πρόσβαση σε κάποιο ακάλυπτο χώρο (σκεπή, ταράτσα), αποτελεί απλό παραλογισμό.

Αν κάτι μπορούμε να παρατηρήσουμε στα παραδείγματα της θέρμανσης είναι το πόσο παράλογη ακούγεται η εφαρμογή της "καθαρότητας". Μπορεί ένας ηλιακός θερμοσίφωνας το χειμώνα να ζεσταίνει το νερό μέχρι τους 20 βαθμούς και άρα να χρειάζεται ηλεκτρική ενέργεια από το δίκτυο για να κάνει κάποιος ένα ζεστό μπάνιο, αλλά αυτή η ενέργεια (και άρα η εξάρτηση από το δίκτυο) θα είναι σημαντικά μικρότερη και άρα η εξάρτησή σου από την αγορά που δεν ελέγχεις είναι σημαντικά μικρότερη. Κι εδώ φαίνεται ο παραλογισμός της θέσης που λέει ότι αν δεν μπορούμε να επιτύχουμε πλήρη απεξάρτηση, τότε η πλήρης εξάρτηση και η μερική εξάρτηση είναι το ίδιο πράγμα. Διότι αν για τους Χ,Ψ λόγους η ενέργεια του δικτύου δεν είναι διαθέσιμη (δεν πλήρωσες το ρεύμα πχ), τότε ο πλήρως εξαρτημένος θα κάνει μπάνιο με παγωμένο νερό, τη στιγμή που η μερικώς εξαρτημένη θα κάνει μπάνιο με ανεκτά κρύο νερό. Και το ίδιο ισχύει φυσικά και για τη θέρμανση. Είναι άλλο να είσαι σενα σπίτι με εσωτερική θερμοκρασία 8 βαθμούς και άλλο σενα σπίτι με εσωτερική θερμοκρασία 15 επειδή και στις δύο περιπτώσεις δεν είχες πετρέλαιο για θέρμανση.

Ηλεκτρική

Τα πράγματα με την ηλεκτρική ενέργεια είναι λίγο πιο δύσκολα και περίπλοκα. Κυρίως διότι η συσσώρευση ηλεκτρικής ενέργειας είναι μια πολύ ακριβή και δύσκολη περίπτωση. Μπορείς με περίσσια ευκολία να μαζέψεις ξερά κούτσουρα για το χειμώνα. Αυτό ισοδυναμεί με συσσώρευση θερμικής ενέργειας καθώς το χειμώνα θα κάψεις τα κούτσουρα και θα ζεσταθείς. Δεν ισχύει δυστυχώς το ίδιο για την ηλεκτρική ενέργεια. Δεν μπορείς να μαζέψεις ηλεκτρική ενέργεια με φ/β το καλοκαίρι για να τη χρησιμοποιήσεις το χειμώνα. Εδώ είναι δύσκολο να τη μαζέψεις το πρωί για να τη χρησιμοποιήσεις το ίδιο βράδυ. Η χρήση μπαταριών είναι ακριβή υπόθεση και η συσσώρευση ενέργειας σχετικά μικρή. Έτσι λίγο πολύ αναγκάστηκα θα έχεις μια σχέση εξάρτησης με το δίκτυο τις περισσότερες φορές. Το μόνο που διαπραγματευόμαστε αρχικά είναι ο βαθμός εξάρτησης.

όπως και στη θέρμανση υπάρχουν τρόποι παθητικής απεξάρτησης και ενεργητικής απεξάρτησης. Παθητική απεξάρτηση είναι η μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Είτε αυτό αφορά συσκευές που καταναλώνουν λιγότερο, είτε αφορά την αντικατάσταση συσκευών που καταναλώνουν ηλεκτρικό με άλλες που καταναλώνουν άλλου είδους "καύσιμα". Χαρακτηριστικό παράδειγμα του τελευταίου, είναι όλες οι ηλεκτρικές συσκευές που παράγουν θερμότητα. Κουζίνες, θερμοσίφωνες, ηλεκτρικά καλοριφερ κλπ.. Τα περισσότερα από αυτά τα παραδείγματα είναι πολύ οικία στους ανθρώπους που έχουν κάποια σχέση με την επαρχία καθώς χρησιμοποιούνται ευρέως.

Στο κομμάτι της ενεργητικής απεξάρτησης βρίσκεται η τοπική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Είτε μιλάμε για φ/β, είτε για μικρά αιολικά ή οικιακά υδρο-ηλεκτρικά. Στην ουσία είναι σχετικά απλή η δημιουργία μια παράλληλης γραμμής ρεύματος που να λειτουργεί είτε στα 12V είτε στα 24V και η σύνδεση ορισμένων συσκευών σε αυτή τη γραμμή. Αν παρατηρήσουμε λίγο τις συσκευές γύρω μας, θα δούμε ότι οι περισσότερες από αυτές πια δεν χρησιμοποιούν 220V AC αλλά πολύ πιο κοντά στα 12-24V DC. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, φώτα LED, μόντεμ, κλπ κλπ. Άρα στην ουσία μπορούμε να εξετάσουμε κάθε φορά πόσο μεγάλη τοπική παραγωγή ενέργειας μπορούμε να έχουμε, πόση χωρητικότητα στην αποθήκευση και έτσι να εκτρέψουμε ένα ικανό κομμάτι της κατανάλωσής μας σε μια παράλληλη γραμμή εκτός δικτύου. Πχ μπορούμε να πούμε πως το λάπτοπ τα φώτα και το κινητό θα χρησιμοποιούν μόνο ρεύμα από τις ανανεώσιμες πηγές.

Πιο συνηθισμένη φυσικά είναι η κατάσταση εκείνη όπου η τοπική παραγωγή χρησιμοποιείται προκειμένου να προσφέρει ρεύμα στο δίκτυο ακριβώς επειδή το δίκτυο προσφέρει καλύτερες τιμές και δεν χρειάζεται να αποθηκευθεί. Δεν υπάρχει τίποτα κακό σε αυτό και ίσα ίσα, οι καλές τιμές που προσφέρει το δίκτυο μπορούν να αποτελέσουν ένα αποτελεσματικό κίνητρο για τη δημιουργία περισσότερων τοπικών δομών. Τα δίκτυα από μόνα τους κάθε άλλο παρά κακά είναι. Το επικίνδυνο κομμάτι βρίσκεται στον έλεγχο τους, ή μάλλον στην αδυναμία ελέγχου τους από εμάς. Άρα αν μια κοινότητα αποφασίσει να φτιάξει ένα μικρό υδροηλεκτρικό μερικών δεκάδων KW χρησιμοποιώντας το νερό που κατεβαίνει από το βουνό και πουλάει αυτό το ρεύμα στη δεη, αυτή η κίνηση δεν είναι αντίθετη με την α/ε, αλλά παράλληλη. Διότι στην περίπτωση που το δίκτυο αποφασίσει να δράσει με τρόπο που βλάπτει την τοπική κοινότητα, οι κάτοικοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν το υδρο-ηλεκτρικό για να προσφέρουν ρεύμα στο χωριό τους, κι όχι για να τροφοδοτήσουν το δίκτυο.

Με λίγα λόγια η παλιά μαρξιστική συζήτηση περί του ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής (και διανομής να προσθέσουμε), εφαρμόζεται πλήρως στην περίπτωσή μας. Και φυσικά η εμπειρία μας από τον υπαρκτό σοσιαλισμό μας προσφέρει περαιτέρω γνώση. Διότι ήταν ακριβώς (μεταξύ άλλων) η πλήρης αδυναμία πρόσβασης των πολιτών στα υλικά αγαθά που έκανε τον κρατικό μηχανισμό τόσο ισχυρό. Όταν ακόμα και για την πρόσβαση στο κωλόχαρτο θα έπρεπε να τα πας καλά με το κράτος, το αίσθημα της ανελευθερίας πολλαπλασιάζεται.